ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 17، شماره 8، آبان 1403 ، شماره پی در پی 102

پیشنهاد شیوه ای برای تعیین بار ارزشی سروده های ادبی معاصر

صفحه (265 - 285)
وجیهه اولیاءزاده ، رضا بیات (نویسنده مسئول)
تاریخ دریافت مقاله : دی 1402
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : فروردین 1403

چکیده

زمینه و هدف: پیش‌فرضی همیشگی وجود دارد که در متن ادبی، واژ‌ه ها در معنایی فراتر از معنای قاموسی خود به کار میروند و به همین دلیل، در مطالعات ادبی عمدتا به معانی ثانوی پرداخته میشود؛ چنانکه حتی در زبانشناسی که بنا داشته به زبان و نه ادبیات، بپردازد، اصطلاحات معنای ضمنی، طنین معنایی، معنای کاربردشناختی، بار معنایی و ... ساخته شده و رواج یافته است.

روشها: در این پژوهش، این پیش‌فرض نفی نمی‌شود؛ بلکه تنها یادآوری میشود که در پیچیده ترین متون نمادگرا نیز معنای صریح و قاموسی واژه ها، حتی خارج از بافت جمله، میتواند روحیات شاعر و نویسنده را آینگی کند. در این پژوهش با وامگیری اصطلاح نظام ارزشی از تخیل‌شناسی ژیلبر دوران، بار ارزشی واژه های یک متن را به سه بخش مثبت، خنثی و منفی تقسیم کرده ایم و کار را با دو مرحله آزمایش پیش برده ایم؛ ابتدا قطعاتی از شعر و نثر شش ادیب معاصر را با هم سنجیده ایم و سپس سه شعر کامل از اخوان و شاملو را با رسم نمودار روند ارزشی متن قیاس کرده ایم.

یافته ها: در این پژوهش دو اصطلاح «ارزش احساسی واژه» و «روند احساسی متن» تعریف شده اند. این مفاهیم کمک میکنند صرفا با بررسی واژه ها مستقل از متن، حتی با کمک رایانه، توان انگیزش عاطفی یک متن را تخمین بزنیم. شیوۀ محاسبۀ ارزش احساسی و روند احساسی با چند مرحله آزمون و خطا به گونه ای تنظیم شده که نتایجش با فهم مخاطبان شعر که در مقالات و کتب ثبت شده تطابق داشته باشد. بدین ترتیب شیوۀ پیشنهادی راستی‌آزمایی شده است.

نتیجه گیری: واژه هایی که به هر شکلی نشان از زندگی و حرکت داشته باشند، بار احساسی مثبت دارند و واژه هایی که نشان از سکون و ایستایی داشته باشند، منفی هستند. واژه های خنثی یا اقتضای خاصی ندارند (مثل بیشتر حروف: و، یا، ...) یا دو وجهی هستند و گاهی مثبت و گاهی منفی محسوب میشوند (مثل خون که گاهی نشان قتل است و گاهی یادآور زندگی).

کلمات کلیدی
زبان‌شناسی , معنای قاموسی , ارزش احساسی واژه , روند احساسی متن , سبک‌شناسی رایانشی.

• احمدپور، علی. 1388. م. امید (مهدی اخوان ثالث) در میانه های یأس و امید». بهارستان سخن. ش14. صص 71-90.
• اخوان ثالث، مهدی. 1400. متن کامل ده کتاب شعر مهدی اخوان ثالث (2 جلدی). تهران: زمستان.
• پشت دار، دکتر علی محمد؛ نان آور، حمیدرضا. 1397. «مفهوم درد و رنج در شعر مهدی اخوان ثالث». پژوهشنامۀ اورمزد. ش43. صص7-21.
• حسینی معصوم، سید محمد. 1391. «بررسی و توصیف طنین معنایی و معنی ضمنی واژه در نظام معنایی واژگان و همنشینیها در زبان فارسی». زبانشناسی و گویشهای خراسان. مشهد: دانشگاه فردوسی. پاییز و زمستان 1391. ش 7. صص1-22.
• سپهری، سهراب. 1379. هشت کتاب. تهران: طهوری.
• شاملو، احمد. 1378. مجموعه آثار احمد شاملو، دفتر یکم: شعر. تهران: زمانه.
• شریفی، سیّدحسن؛ مشفقی، آرش؛ حجاجی کهجوق، عزیز. 1399. «بررسی عنصر عاطفه در شعر احمد شاملو». بهارستان سخن. ش47. صص 87-106.
• عباسی، علی. 1390. ساختارهای نظام تخیل از منظر ژیلبر دوران: کارکرد و روش شناسی تخیل. تهران: علمی و فرهنگی.
• عرب بافرانی، علیرضا. 1388. «بررسی ماهیت و مفهوم درد و رنج در اشعار احمد شاملو». مطالعات و تحقیقات ادبی. ش14 و 15. صص135-153.
• مشیری، فریدون. 1385. گزیدۀ اشعار. تهران: نگاه و مهرآیین.
• میرزایی، محمد. 1388. «ناامیدیهای م. امید (مهدی اخوان ثالث)». حافظ. شماره های 60- 63 (چهار مقالۀ به هم پیوسته).
• میرزاییان، پریوش؛ صفری، جهانگیر؛ بنی‌طالبی دهکردی، امین. 1398. «نقش ارتباط های غیر کلامی شعر اخوان ثالث در القای اندیشۀ یأس و ناامیدی». زبان و ادبیات فارسی. ش87. صص257-284.
• نادری، هیوا؛ خالدیان، محمدعلی؛ عباس‌پور اسفدن، حسن‌علی. 1401. «هستی‌شناسی شعر احمد شاملو با تأکید بر سه مفهوم انسان، زندگی و مرگ». دانشگاه آزاد اسلامی سنندج. زبان و ادبیات فارسی. ش53. صص 322- 338.
• نیما یوشیج. 1375. مجموعۀ کامل اشعار نیما یوشیج. تدوین سیروس طاهباز. تهران: نگاه.
• هدایت، صادق. 1400. بوف کور. تهران: صادق هدایت.
• Leech, G. (1974). Semantics.Harmondsworth: Penguin.
• Partington, A. (2004). ‘“Utterly content in each other’s company”: semantic prosody and semantic preference’. International Journal of Corpus Linguistics, 9-1: 131–156.
• Prosody”.Journal of English Linguistic; 35; 5.
• Sinclair, J. (1996). ‘The search for units of meaning’. Textus, 9: 75–106.
• Stewart, Dominic. (2010). Semantic prosody: a critical evaluation. Routledge.
• Stubbs,M. (1996). Text and Corpus Linguistics.Oxford : Blackwell.
• Zhang, Changhu. (2007). “An Overview of Corpus-based Studies of Semantic